Bezpieczeństwo

Przestępstwa z nienawiści

Wiek, wiara, płeć, niepełnosprawność, orientacja seksualna i rasa – mogą stać się pretekstem do przestępstw z nienawiści. Jak reagować na tego rodzaju zdarzenia, jak je kwalifikować i jak postępować z ofiarami? – tego uczą się policjanci z całej Polski.

W ramach tych zajęć funkcjonariusze uczą się o stereotypach i uprzedzeniach. Podejmują dyskusję czy mają one wpływ na postrzeganie osób i grup mniejszościowych, a nawet, jakie oni sami mają o nich wyobrażenia. Świadomość tej problematyki jest niezmiernie ważna w relacjach z drugim człowiekiem. Zwłaszcza wtedy, gdy wymagana jest właściwa reakcja policjantów i bezwzględne poszanowanie godności ludzkiej.

Świat bliżej nas, my bliżej świata

W Polsce przybywa obcokrajowców, a także grup społecznych wyróżniających się na tle ogółu inną rasą, narodowością, wyznaniem religijnym, niepełnosprawnością, orientacją seksualną czy innymi cechami widocznymi w ich wyglądzie i zachowaniu. Temu zjawisku sprzyja członkostwo Polski w Unii Europejskiej w strefie Schengen oraz związany z tym swobodny przepływ osób w ramach Wspólnoty. To wyzwanie dla Policji. Od kilku lat systematycznie rośnie liczba incydentów o charakterze przestępczym motywowanych uprzedzeniami. Ze względu na charakter tych zdarzeń oraz ich poważne, negatywne konsekwencje dla bezpieczeństwa i porządku kraju, a także postrzeganie naszego kraju jako spełniającego standardy demokratycznego państwa prawa, konieczne jest przeciwdziałanie takim zdarzeniom, a w przypadku ich zaistnienia skuteczne ściganie ich sprawców i każdorazowe badanie motywów ich działania.

W 2006 r. Polska zobowiązała się do wdrożenia programu szkoleniowego dla funkcjonariuszy porządku publicznego, którego tematem jest zwalczanie przestępstw z nienawiści. Od 2009 r. w Centrum Szkolenia Policji w Legionowie organizowane są kursy specjalistyczne dla trenerów. W przypadku stołecznej komendy, od kilku lat prowadzony jest monitoring skali zjawiska przestępstw motywowanych uprzedzeniami. Coroczną informację z tej tematyki sporządza Pełnomocnik Komendanta Stołecznego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka. Otrzymują ją jednostki organizacyjne KSP.

Warsztaty i szkolenia

Jeszcze w 2010 r. Komendant Stołeczny Policji zaakceptował koncepcję doskonalenia zawodowego z zakresu problematyki zapobiegania i ścigania przestępstw z nienawiści w kontekście planowanych operacji policyjnych Parady Równości 2010 oraz EURO 2012. Organizacją szkoleń zajął się Wydział Doskonalenia Zawodnego wraz z Pełnomocnikiem Komendanta Stołecznego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka. Do współpracy zostali włączeni przedstawiciele poszczególnych komend i Wydziału Psychologów KSP.

Wdrożenie ogólnopolskiego programu doskonalenia zawodowego w zakresie zapobiegania i zwalczania przestępczości z nienawiści Komendant Główny Policji zarządził w październiku 2010 r. Specjalistyczny kurs realizowany w CSP w Legionowie przeszli: z ramienia WDZ mł. insp. Sławomir Cisowski oraz mł. insp. Bogumiła Bogacka-Osińska. Obecnie w Komendzie Stołecznej Policji jest dziesięciu trenerów, którzy realizują drugi etap szkolenia, tj. zajęcia w jednostkach terenowych.

Co wynika z badań?

Z raportu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na temat rasizmu w Polsce (Warszawa 2010) wynika, że „słowa „małpa”, „czarna małpa”, „asfalt”, „Bambo”, „goryl” wykrzykiwane pod swoim adresem słyszą prawie wszystkie osoby pochodzenia afrykańskiego. Z pogardliwymi epitetami odnoszącymi się do koloru skóry – „czarny”, czy „czarnuch”, „żółtek” – spotykają się ludzie wyróżniający się ciemniejszą karnacją i/lub pochodzące z Azji. Cudzoziemcy często słyszą komentarze, że nie są w Polsce mile widziani i że powinni wracać do swoich krajów. Słowa takie towarzyszą też agresji fizycznej – pobiciem, uderzeniom, pchnięciom.”

O rasistowskim wydarzeniu pokrzywdzeni w pierwszej kolejności zawiadamiają bliskich (rodzinę, kolegów), a rozmowa z nimi często determinuje dalsze postępowanie, w tym także zaważa na decyzji odnośnie zgłoszenia przestępstwa organom ścigania.

Motywy zgłaszania wydarzenia na policję to: chęć ukarania sprawców oraz zapobieżenie podobnym sytuacjom w przyszłości. Osoby, które podejmują jakieś działania, są dość zdeterminowane i niekiedy zwracają się o pomoc do różnych miejsc: ambasad, organizacji pozarządowych, uczelni, organizatorów studiów, mediów. Uważają, że zachowania rasistowskie są absolutnie niedopuszczalne, wyrażają swoje zdziwienie, że w ogóle w Polsce do nich dochodzi.

Najczęściej powtarzanym powodem niezgłaszania przestępstwa organom ścigania była niewiara w skuteczność działania policji. W przypadku powodów zależnych od policji, zwracano uwagę na: brak wiary w skuteczność działań, brak zaufania do policji, lekceważący stosunek do cudzoziemców, niewrażliwość na kwestie rasizmu, dyskryminacja, nieznajomość języków obcych, niechęć podejmowania działań oraz nieudolność.

Ci, którzy mieli wcześniejszy kontakt z policją twierdzili, że funkcjonariusze nie byli zainteresowani ich sprawą, byli niemili, traktowali ich w sposób pogardliwy.

Trzeba wiedzieć

Niektóre przestępstwa, które na pozór nie mają cech przestępstw z nienawiści – pospolite, np. niszczenie mienia, mogą okazać się przestępstwami z nienawiści. Z tego powodu policjant z pionu dochodzeniowo-śledczego musi ustalić: czym kierował się sprawca, popełniając zdarzenie, jaki jest jego stosunek do ofiary, czy były mu znane fakty z życia ofiary oraz wiedzieć na podstawie zeznań świadków i pokrzywdzonego – kim jest ofiara – czy nie jest przedstawicielem jakieś mniejszości.

Co to są przestępstwa z nienawiści?

Zacytujemy roboczą definicję stosowaną przez Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR):

A. Każde przestępstwo natury kryminalnej, w tym przestępstwo wymierzone w ludzi i ich mienie, w wyniku którego ofiara, nieruchomość lub inny cel przestępstwa są dobierane ze względu na ich faktyczne bądź domniemane powiązanie z grupą zdefiniowaną w punkcie B, związek z nią, przynależność do niej, członkostwo w niej lub też udzielanie jej wsparcia.

B. część druga definicji:
Grupa może być wyróżniana na podstawie cech charakterystycznych wspólnych dla jej członków, takich jak: faktyczna lub domniemana rasa, narodowość lub pochodzenie etniczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczna lub psychiczna, orientacja seksualna lub inne podobne cechy.

Podstawowymi elementami definicji są:
1)    ludzie i ich mienie,
2)    faktyczne bądź domniemane powiązanie,
3)    związek, przynależność, członkostwo i/lub udzielanie wsparcia,
4)    przestępstwo natury kryminalnej,
5)    kategorie: rasa, narodowość lub pochodzenie etniczne, język, kolor skóry, religia, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczna lub psychiczna, orientacja seksualna.

Jaka jest różnica między „tradycyjnym” przestępstwem, a przestępstwem z nienawiści? Przestępstwo z nienawiści jest wymierzone w osobę lub w grupę. Osoba lub grupa jest dobierana ze względu na rasę, narodowość lub pochodzenie etniczne, język, kolor skóry, religię, płeć, wiek, niepełnosprawność fizyczną lub psychiczną lub orientację seksualną. Ofiarą tradycyjnego przestępstwa może stać się każdy, natomiast ofiary przestępstw z nienawiści są specjalnie dobierane.

Incydentami z nienawiści są sytuacje o podobnym podłożu (jak w przestępstwach), w których nie występują takie elementy jak niszczenie mienia, uszkodzenia lub zagrożenia uszkodzeniem ciała lub przemocą, czyli takie zdarzenia, które nie wyczerpują znamion przestępstwa lub wykroczenia.

Mowa nienawiści

Pojęcie to obejmuje wypowiedzi ustne i pisemne i przedstawienia ikoniczne lżące, oskarżające, wyszydzające i poniżające grupy i jednostki z powodów od nich niezależnych – takich jak przynależność rasowa, etniczna i religijna, a także płeć, preferencje seksualne, kalectwo czy przynależność do „naturalnej” grupy społecznej, mieszkańcy pewnego terytorium, reprezentanci określonego zawodu, mówiący specyficznym językiem, np. gwarą itp.

Zachowanie osoby używającej mowy nienawiści może jednak wyczerpywać znamiona przestępstwa, np. z art. 190 k.k. (groźba karalna) – ściganego na wniosek pokrzywdzonego lub z art. 157§4 k.k., 212 k.k. lub 216 k.k. – ściganych z oskarżenia prywatnego.

Warto pamiętać, że w praktyce możemy nieświadomie dyskryminować innych – dlatego trzeba próbować to zmienić. Każdy z nas może stać się ofiarą dyskryminacji, natomiast nie każdy ofiarą przestępstw z nienawiści.

Opracowała Elżbieta Sandecka-Pultowicz na podstawie prezentacji Pełnomocnik Komendanta Stołecznego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka mł. insp. Bogumiły Bogackiej-Osińskiej oraz publikacji „Przestępstwa z nienawiści. Materiał pomocniczy dla trenera”.

Łatwiej lekko pisać, niż lekko przejść przez życie, ale razem jest znacznie łatwiej. Zapraszam więc do wspólnej podróży przez codzienność. Znajdziecie tu chwilę wytchnienia, dużą dawkę optymizmu i wiele inspiracji. Pokazuję jak wielką moc ma siła pozytywnego myślenia, a także jak dostrzegać efekty uboczne trudnych decyzji i niesprzyjających zdarzeń.

Leave a Reply