Jak uchronić się przed cyberprzestępczością?

To pytanie stawiają sobie rodzice i opiekunowie, bo cyfrowy świat pochłania przede wszystkim dzieci i młodzież. Do komendy stołecznej zgłasza się coraz większa liczba placówek szkolnych z prośbą o przeprowadzenia zajęć na ten temat. W związku z tym, Wydział dw. z Cyberprzestępczością przeszkolił policjantów Wydziału Prewencji do prowadzenia zajęć w tym zakresie. Już od września rozpoczną cykl profilaktycznych spotkań edukacyjnych.

Szkolenie dla policjantów Wydziału Prewencji KSP poprowadził Naczelnik Wydziału dw. z Cyberprzestępczością nadkom. Mariusz Lenczewski. Omówił szereg zagadnień związanych z zagrożeniami, jakie niesie ze sobą Internet. Problem dotyka zwłaszcza młodych ludzi, dla których cyfrowy świat staje się rzeczywistością. Za pomocą komputerów i telefonów komórkowych spędzają coraz więcej czasu w Internecie. Jak wynika z badań 98% dzieci i młodzieży w wieku 9-16 lat korzysta z sieci przynajmniej raz w tygodniu. Większość z nich zagląda tam codziennie, 60% korzysta z serwisów społecznościowych.

Netykieta

To internetowy zbiór zasad kulturalnego zachowania obowiązujący w sieci, który w pierwszej kolejności policjanci omawiają na spotkaniach z młodzieżą. Zasady te zostały opracowane przez społeczność internetową, aby nauczyć i zwrócić uwagę na pewne zachowania i sytuacje. Uświadomić, że sieć jest miejscem, gdzie panuje wzajemny szacunek. Łamanie netykiety może wiązać się z przykrymi konsekwencjami, takimi jak np. ośmieszanie się, wykluczenie z danej grupy czy społeczności internetowej czy odcięcie od określonej usługi przez jej administratora.

• Bądź kulturalny!
  Twoje słowa świadczą o Tobie i nie zapominaj, że ten ktoś, na drugim końcu, to też człowiek.
  Bądź odpowiedzialny za to, co piszesz
  Pamiętaj, w internecie nikt nie jest anonimowy.
  Nie kradnij!
  Posługując się cudzymi materiałami podawaj autora i źródło.
  Nie bądź wścibski!
  Nie staraj się zobaczyć tego, co ktoś przed Tobą zabezpieczył hasłem.
  Szanuj czas innych!
  Pisz zwięźle.
  Szanuj przestrzeń!
  Nie używaj w e-mailach html-a, tabeli i zdjęć.
  Nie śmieć!
  Nie zmieniaj tematu, nie spamuj.
  Nie pisz samymi wielkimi litarami!
  Wielkie litery wyglądają, jakbyś KRZYCZAŁ!
  Dokładnie adresuj i podawaj temat listu
  Nie rozsyłaj wirusów!
  Sprawdzaj swoje dyski.

Internetowa lista zagrożeń

Lista jest długa, ale najczęściej związana jest z:

• Cyberprzemocą – czyli przemocą rówieśniczą z użyciem mediów elektronicznych, przede wszystkim Internetu i telefonów komórkowych. Polegającą na: ośmieszaniu, wyzywaniu, poniżaniu, straszeniu, rejestrowaniu i publikowaniu kompromitujących zdjęć czy filmów bez zgody autora oraz podszywaniu się pod kogoś w sieci.
• Groomingiem (uwodzeniem w sieci) – sytuacją, w których osoba pełnoletnia nawiązuje w Internecie kontakt z dzieckiem w celu pozyskania materiałów
  o charakterze erotycznym lub nawiązania kontaktów seksualnych.
• Sextingiem – przesyłaniem treści o charakterze erotycznym, głównie swoich nagich lub półnagich zdjęć, za pomocą Internetu i telefonu komórkowego, co jest szczególnie popularne wśród nastolatków.
• Prostytuowaniem – kierowaniem się przez nieletniego chęcią pozyskania korzyści finansowych w celu zapewnienia sobie wydatków na ubrania, kosmetyki czy narkotyki.
• Niebezpiecznymi treściami – mogącymi mieć negatywny wpływ na komfort, a nawet psychikę i rozwój dziecka (przemoc fizyczna, nawoływanie do śmierci, zabójstwa, samobójstwa).
• Zagrożeniem prywatności – wiążącym się z umieszczaniem informacji na temat swojej osoby w Internecie, co może skutkować kradzież danych osobowych.
• Crackingiem – związanym z łamaniem zabezpieczeń serwerów lub programów komputerowych. Crackerzy w wielu aspektach wydają się podobni do hakerów, inne są jednak pobudki, jakie nimi kierują. W przypadku crackerów włamanie jest tylko narzędziem, służącym do osiągnięcia celu, jakim jest np. kradzież danych dla zysku – np. wykorzystując zdobyte w ten sposób dane ofiary lub też sprzedając je konkurencji. Crackerzy celowo dokonują jak największych zniszczeń poprzez świadome rozsyłanie wirusów, rozpowszechnianie złośliwych programów, włamywanie się i kasowanie danych.
• Phishingiem – fałszowaniem stron instytucji, np. banków oraz pozyskanie danych, wyprowadzenie z kont klientów środków finansowych.
• Przestępstwami z nienawiści – używaniem języka w celu znieważenia, pomówienia lub rozbudzenia nienawiści wobec pewnej osoby, grupy osób lub instytucji. Rozpowszechnianie antyspołecznych uprzedzeń i dyskryminacji ze względu na cechy, takie jak: rasa (rasizm), pochodzenie etniczne (ksenofobia), narodowość (szowinizm), płeć (seksizm), tożsamość płciowa (transfobia), orientacja psychoseksualna (homofobia, heterofobia), wiek (ageizm), światopogląd religijny.
• Oszustwami popełnianymi za pośrednictwem Internetu – w ramach zakupów na portalach, doładowań SMS, płatności za pomocą SMS.

Uwodzenie w sieci

Z danych wynika, że 69% dzieci kontaktuje się w Internecie z osobami, których wcześniej nie spotkało „twarzą w twarz”, a próby uwodzenia zgłasza 7% nastolatków. Wynika to z tego, że dzieci często publikują w sieci zbyt wiele informacji na swój temat, co może nieść ze sobą groźne konsekwencje. Takie wiadomości ułatwiają działanie sprawcy, który za wszelką cenę stara się zdobyć zaufanie dziecka. Ukrywa przy tym swoje prawdziwe intencje, często zataja również swój wiek. Sprawcy śledzą zainteresowania swojej ofiary i wczuwają się w potrzeby emocjonalne dziecka. Atak rozpoczyna od pozytywnego i miłego kontaktu, w którym sprawca wykazuje pozorną troskę. Robi wszystko, aby ofiara poczuła się kimś ważnym, wyjątkowym, specjalnym.

Prostytuowanie nieletnich

W polskim systemie prawnym prostytucja nie jest karana, ale wiążą się z nią takie przestępstwa jak:

• Sutenerstwo – czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę.
• Stręczycielstwo – nakłanianie do uprawiania prostytucji. Zwykle jest powiązane z sutenerstwem i kuplerstwem.
• Kuplerstwo – ułatwianie uprawiania prostytucji.

Te trzy przestępstwa powiązane są z innymi przestępstwami, jak handel ludźmi oraz stosowanie gróźb i przemocy wobec prostytuujących się. Oprócz indywidualnych sutenerów, jest to jedno z pól działalności, którą zajmują się zorganizowane grupy przestępcze.

Zapobieganie

Jeżeli dziecko spędza w Internecie zbyt dużo czasu, zaniedbując przez to relacje z rodziną, rówieśnikami oraz zaniedbując obowiązki szkolne, można mówić o uzależnieniu. To sytuacja, w której dziecko odczuwa silną potrzebę lub przymus korzystania z Internetu, a na próby ograniczenia dostępu reaguje rozdrażnieniem, a nawet agresją.

W takie sytuacji niezbędna jest rozmowa rodziców, opiekunów i nauczycieli z dzieckiem na temat wprowadzenia zasad ograniczonego zaufania do osób poznawanych w sieci, przestrzegania przed przesyłaniem komukolwiek swoich zdjęć (zwłaszcza nagich) oraz umawiania się na spotkania z osobami poznanymi w sieci. Dorośli powinni wskazywać na niebezpieczne treści w Internecie, a kupując dziecku grę sprawdzać czy nie zawiera ona treści niedozwolonych i czy jest dostosowana do jego wieku.

Porady dla rodziców i opiekunów

Należy towarzyszyć dziecku w poznawaniu Internetu. Komputer można zabezpieczyć programami filtrującymi dostosowanymi do wieku dziecka oraz programami antywirusowymi. Warto przy tym pamiętać, że dzieci coraz częściej łączą się z Internetem przez telefon komórkowy.

Poza świadomością, jak długo dziecko dziennie korzysta z sieci, warto zainteresować się i poznać jego internetowy świat, znajomych, ulubione strony.

Nie można przy tym zapominać, że sieć służy również rozwijaniu zainteresowań i nauce. Warto pochwalić dziecko, kiedy zdobędzie nowe umiejętności. Należy budować wzajemne zaufanie, a w trudnej sytuacji unikać krzyku, tylko spokojnie wysłuchać. Dziecko musi czuć, że w każdej sytuacji może przyjść i powiedzieć o tym, co je zaniepokoiło czy przestraszyło.

Jeśli dziecko padło ofiarą nadużycia w sieci

Bardzo istotne jest jak najszybsze zebranie dowodów. Natychmiastowa reakcja pozwoli uchronić dziecko przed eskalacją problemu i poczuciem krzywdy. Najważniejsza jest rzeczowa i spokojna rozmowa o tym, co tak naprawdę się stało. Należy powstrzymać się od oceniania, bo wywoła to jeszcze większą frustrację, a nawet zamknięcie się dziecka. Trzeba zachować wszystkie informacje w postaci e-mail, sms, mms, które potwierdzą zaistniałą sytuację. Mogą one pomóc w ustaleniu tożsamości sprawcy i zapobiec jego dalszym działaniom. W zależności od okoliczności zdarzenia należy się skontaktować ze szkołą, poinformować Policję oraz zapewnić dziecku wsparcie psychologa. Przypadki występowania w Internecie treści szkodliwych lub zabronionych prawem (szczególnie związanych z prezentacją materiałów przedstawiających seksualne wykorzystanie dzieci) można anonimowo zgłaszać do punktu kontaktowego Dyżurnet pod nr tel. 801-615-005 lub email: dyzurnet@dyzurnet.pl. Formularz elektroniczny: www.dyzurnet.pl.

Ponadto funkcjonuje zespół konsultantów świadczących pomoc młodym internautom, rodzicom i profesjonalistom w przypadkach zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu oraz telefonów komórkowych przez dzieci i młodzież. Informacje można przekazywać pod nr tel. 800-100-100 lub email: helpline@helpline.org.pl.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości można również zadać pytanie na stronie: www.helpline.org.pl.

Oszustwa internetowe

Jego ofiarami może być każdy z nas. Wyrafinowani przestępcy potrafią wyłudzić dane komputerowe, numery kart kredytowych, oszukać podczas zakupów internetowych, włamać się na konta bankowe, itd. Cyberprzestępczość jest złożonym i obszernym tematem, który starał się podczas szkolenia dla policjantów prewencji przekazać naczelnik M. Lenczewski. Krok po kroku omówił, jak powinno wyglądać postępowanie osoby poszkodowanej, która powinna zwrócić szczególną uwagę na zabezpieczenie korespondencji internetowej poprzez zapisanie i wydruki między innymi: strony głównej aukcji, zdjęć zamieszczonych na stronie, danych i komentarzy dotyczących sprzedającego, wydruk korespondencji, potwierdzenia wpłaty. Przy wykonywaniu wydruków korespondencji elektronicznej należy pamiętać, by były one wykonane z uwzględnieniem nagłówka rozszerzonego (właściwości/źródła) wiadomości, który wskazuje „wirtualną” jej drogę. Informacje uzyskane od pokrzywdzonego, już w momencie składania zawiadomienia, mają decydujący wpływ na dalsze postępowanie dowodowe i wykrycie sprawcy przestępstwa.

Phishing

Cyberprzestępcy za pomocą specjalnych programów zmierzają do łowienia haseł, wykradania numerów kart kredytowych, pozyskania danych. Budują fałszywe strony banków w celu wyprowadzenia z kont klientów środków finansowych. Przestępca podszywa się pod inną osobę lub instytucję, w celu wyłudzenia określonych informacji (np. danych logowania, szczegółów karty kredytowej) lub nakłonienia ofiary do określonych działań. Phisher wysyła wiadomość do potencjalnej ofiary dla „zweryfikowania konta” lub „potwierdzenia informacji w rachunku”. Gdy ofiara podaje hasło, napastnik uzyskuje dostęp do konta i wykorzystuje je w przestępczym celu. Typowym sposobem jest informacja o rzekomym zdezaktywowaniu konta i konieczności ponownego reaktywowania, z podaniem wszelkich poufnych informacji.

Jak przeciwdziałać/Jak się uchronić/Co robić?

Zawsze przed zalogowaniem do naszego konta w banku należy zweryfikować adres widniejący w przeglądarce. Należy sprawdzić czy przeglądarka nawiązała bezpieczne połączenie z serwisem banku, gdyż tylko bezpieczne – szyfrowane połączenie, pozwoli na podanie jakichkolwiek naszych danych. Aby zabezpieczyć się przed atakami, nie należy klikać w linki ani załączniki, które wzbudzają nasze wątpliwości. Banki oraz inne zaufane instytucje nigdy nie wysyłają do swoich klientów próśb o logowanie w swoim serwisie WWW.

Trzeba edukować

Nie ma wątpliwości, że niemal każdy powinien posiadać wiedzę, jak uchronić się przed atakami w sieci. Właśnie o tym przeszkoleni policjanci Wydziału Prewencji KSP w nowym roku szkolnym będą mówić z młodzieżą, wspierając tym samym działania podejmowane przez Wydział dw. z Cyberprzestępczością KSP.
Rosnąca skala zagrożeń pokazuje, że niezbędne są stałe działania edukacyjne, które odpowiedzą na dwa kluczowe zagadnienia: jak unikać ataków w cyberprzestrzeni oraz jak postępować w sytuacji, kiedy staniemy się ich ofiarami.

Elżbieta Sandecka-Pultowicz
foto z archiwum Wojtek Równanek, Konrad Bucholc
Na podstawie prezentacji Wydziału dw. z Cyberprzestępczością KSP