Bezpieczeństwo

Przestępstwa seksualne

Od wieków seksualność człowieka jest przedmiotem dużego zainteresowania. Seks stanowi bardzo intymny obszar naszego życia. Jednak nieujarzmione pożądanie oraz zakłócenia w sposobach jego zaspokajania, mogą prowadzić na tym tle do różnego rodzaju przestępstw. Tego typu sprawy są często nadzwyczaj skomplikowane, a tworzenie profilu psychologicznego sprawcy wymaga wiedzy i doświadczenia.

Seksualni drapieżcy

przestepstwa_seksualne

Starszy sierżant Anna Pawłowska z Zespołu do spraw Psychologii Policyjnej Stosowanej Wydziału Psychologów KSP wspomaga policjantów kryminalnych w czynnościach dochodzeniowo-śledczych oraz operacyjno-rozpoznawczych. Na podstawie materiałów operacyjnych i procesowych sporządza analizy psychologiczne sprawców, ze szczególnym uwzględnieniem przestępstw na tle seksualnym. Ukończyła studia psychologiczne o specjalności seksuologia kliniczna i sądowa pod okiem wybitnego seksuologa, psychiatry i psychoterapeuty Zbigniewa Lwa-Starowicza. Jej wiedza jest niezwykle cenna nie tylko podczas tworzenia profilu sprawców, ale także specjalnych szkoleń dla policjantów pionu kryminalnego stołecznej komendy.

Tropem słowa

Dla Anny sposób wyrażania się i dobór słów ma ogromne znaczenie. Podczas opracowywania profilu istotna jest rzetelna analiza materiału oraz użycie profesjonalnego i ujednoliconego nazewnictwa psychologicznego. Analiza ma być jasna i czytelna, aby mogła nadać odpowiedni kierunek działań dla organów ścigania. Szkolenie, które odbyła z analizy lingwistycznej pozwala jej tropić sprawcę „śladami” słów pisanych lub mówionych.

– Technika ta pozwala określić szczerość osoby, ustala czy osoba udziela wyczerpujących odpowiedzi czy też je zataja. Analiza treści ma swoje zastosowanie m.in. przy analizie anonimów, listów samobójczych czy z żądaniem okupu. Dobór odpowiednich słów pozwala wnioskować m.in. o intencjach autora, do jakiej grupy społecznej należy, jakie jest jego wykształcenie. Bierze się pod uwagę takie niuanse jak średnia długość słowa, częstotliwość wyrazów, używanie wyrażeń specjalistycznych czy literackich. Nawet błędy ortograficzne mogą tu mieć kluczowe znaczenie. Każdy z nas posiada przecież charakterystyczny dla siebie język. Ten „ślad” jest właśnie przedmiotem naszych szczegółowych analiz. W przypadku pism z pogróżkami można dokonać oceny, na ile osoba jest gotowa wdrożyć swoje czyny w życie. Nawet jeśli nie jest możliwe jednoznaczne wskazanie sprawcy, można znacznie zawęzić grupę podejrzanych. Analiza lingwistyczna otwiera się ze swoimi możliwościami i mam nadzieję na jej szerokie zastosowanie w Policji – mówi st. sierż. Anna Pawłowska.

Pokora i skrupulatność

To według Anny dwie niezbędne cechy pozwalające zajmować się przestępstwami seksualnymi: pedofilią, kazirodztwem, zgwałceniami i zabójstwami na tle seksualnym. Zachowania przestępcze o charakterze seksualnym budzą szczególne potępienie i oburzenie opinii społecznej. Przestępcy seksualni wykorzystują różne metody nawiązania kontakt z ofiarą np. uwiedzenie, obserwacja, bezpośredni atak tak, jak ma to miejsce wśród drapieżników w świecie zwierząt. Zajmując się powyższą kategorią spraw, Anna korzysta z wiedzy m.in. z zakresu psychologii, psychiatrii, a także seksuologii. Analizując akta skrupulatnie i zadaniowo podchodzi do tej czynności. Każdy profil jest dla niej nowym wyzwaniem i doświadczeniem. Nigdy nie ma przecież takiej samej zbrodni, a każda sprawa ma charakter indywidualny. Tworzenie charakterystyki sprawcy wiąże się z wnikliwym i czasochłonnym procesem. Praca skupia się na opisie sprawcy na podstawie śladów zachowania, jakie pozostawił na miejscu zdarzenia. Istotną kwestią jest utrzymywanie stałego kontaktu z policjantami prowadzącymi sprawę. Wiąże się to z dostępem do aktualnych informacji o przebiegu postępowania, planowanych przesłuchaniach i innych czynnościach procesowych. Współpraca ze śledczymi ma zmierzać do wytypowania sprawcy, jego ujęcia i wymierzenia sprawiedliwości. Nieodzownym elementem pracy psychologa policyjnego jest możliwość weryfikacji hipotez podczas pojawienia się nowych informacji w śledztwie.

Eksploracja zachowań

Rodzina jest grupą społeczną, gdzie po raz pierwszy testujemy reakcje na nasze działania i na tej podstawie budujemy własne doświadczenia. Na całokształt naszych postaw wpływa również szereg innych czynników, takich jak otoczenie, środowisko społeczno-kulturowe, a także genetyka. Rodzina może być jednak źródłem negatywnych wzorców.

Wiele emocji budzi zagadnienie dotyczące sprawców popełniających przestępstwa seksualne wobec małoletnich. Jedną ze szczególnych form krzywdzenia dziecka jest kazirodztwo, które zalicza się do czynów pedofilnych. Podlega społecznemu dziedziczeniu – wzory takich zachowań są przenoszone często z pokolenia na pokolenie. Może to dotyczyć sprawców, jak i ofiar. Między członkami rodziny powstaje specyficzna więź, traktowana jako należenie do siebie z prawem gwałtu łącznie. Pojawia się potrzeba zachowania „rodzinnej tajemnicy”. Rodziny, w których dochodzi do kazirodztwa żyją w emocjonalnej i społecznej izolacji. W rodzinach tych układ małżeński jest dysfunkcyjny, zacierają się granice pomiędzy jej członkami. W tych związkach matkę w roli seksualnej zaczyna zastępować córka. W rodzinach tych silnie działają mechanizmy zaprzeczania problemowi, ukrywania go przed innymi. Dziecku trudno jest zwrócić się o pomoc, gdyż utrudnia mu to wstyd i poczucie winy. Sprawca zazwyczaj dba usilnie o to, aby to dziecko czuło się winne, co umacnia utrzymanie bezkarności i tajemnicy. Pojawia się również lęk przed rozpadem rodziny. Ważne jest aby pomoc udzielona dziecku odbywała się w warunkach fizycznego bezpieczeństwa i wsparcia emocjonalnego. Postępowanie obejmuje jego psychoterapię.

Dzieci wypracowują różne strategie radzenia sobie z urazem, którego doświadczały lub doświadczają. Są również takie przypadki, że dzieci doświadczające czynności seksualnych wypierają je z pamięci. Doświadczają rozdwojenia osobowości, tak jakby ktoś inny za nich to przeżywał. Skutki kazirodztwa niosą za sobą poczucie krzywdy, wstyd i nieufność wobec obcych. Doświadczenia kazirodcze przyczyniają się do powstawania zaburzeń w rozwoju psychoseksualnym. W dorosłym życiu utrudniają nawiązywanie pozytywnych relacji partnerskich oraz tworzenia życia rodzinnego.

Warto zauważyć, że pedofilia dotyczy także kobiet, a statystyki przedstawiają zniekształcony obraz. Nie jest łatwo udowodnić takie przestępstwo, a ofiary rzadko się ujawniają.

Meandry pożądania

Jednym z etapów tworzenia profilu psychologicznego nieznanego sprawcy jest analiza danych o ofierze. Ważne jest zebranie jak największej liczby informacji: dane formalne, dotyczące trybu życia, dane biograficzne, cechy fizyczne i właściwości psychologiczne. Niezwykle cenne wiadomości mogą wnieść członkowie rodziny i osoby z najbliższego otoczenia. Wnikliwa analiza profilu ofiary może dostarczyć istotnych informacji i określić relację łączącą ofiarę ze sprawcą, odpowiedzieć na pytanie dlaczego w tym czasie i w tym miejscu oraz dlaczego w ten sposób.

– Analiza charakteru obrażeń, jakie sprawca zadał ofierze, miejsce, pozycję oraz sposób pozostawienia ciała, daje ważne informacje o stosunku emocjonalnym sprawcy do ofiary. Etapem w tworzenia profilu jest zrozumienie i określenie procesu motywacyjnego jakim się kierował. Opierając się na opracowaniach naukowych wyróżnia się sprawców działających z motywów: emocjonalnych, urojeniowych, ekonomicznych, seksualnych. Zawsze należy pamiętać, że nie istnieje jeden czynnik motywacyjny. Zachowanie człowieka jest spowodowane wypadkową różnorodnych motywów. Mówimy wtedy o tj. „polimotywacyjności”. Na motywację seksualną na ogół wskazuje obnażenie lub rozebranie ofiary, wycinanie np. części płciowych ciała ofiary. Sprawca bardzo często dokonuje zabójstwa poprzez uduszenie, co może być związane z uzyskaniem większych odczuć w bliskim kontakcie z ofiarą. Brak występowania śladów biologicznych wskazujących bezpośrednio na charakter seksualny nie wyklucza motywacji seksualnej. Istotnym mechanizmem, który charakteryzuje zabójstwa na tle seksualnym jest personalizacja ofiary. Polega na dążeniu do nadania ofierze określonych cech, zbliżonych do osoby z jego fantazji. Może to być przebieranie ofiary w określony strój, malowanie jej, nakazywanie wypowiadania określonych słów itp. Ważnym wskaźnikiem motywacji seksualnej sprawcy zabójstwa są różnego rodzaju przejawy sadystycznego traktowania ofiary przed śmiercią oraz przedmiotowego traktowania zwłok – tłumaczy psycholog.

intymnosc
Trzy Gracje symbolizujące piękno, płodność i dobroć – Muzeum Archeologiczne w Side, fot. E. Sandecka-Pultowicz

Udowodniono, że w przeważającej części zabójstw na tle seksualnym, ofiara i sprawca miały wcześniej jakiś kontakt, choćby wzrokowy. Dane statystyczne pokazują, że w 80% przypadków, przemocy seksualnej dokonuje osoba znana ofierze, w 99,15% jest to mężczyzna. Według raportu OBOP z 2007 roku 86% ofiar przemocy seksualnej w Polsce stanowiły kobiety, a sprawcą w 60% sytuacji był mąż.

Problematyka napaści seksualnej jest w kontekście kulturowym i społecznym obciążona licznymi mitami i stereotypami. Przekonania te odgrywają negatywną rolę, usprawiedliwiają napastnika, upatrują winę po stronie ofiary. Gwałt nie stanowi aktu seksualnego, a jest aktem przemocy i agresji! Dla sprawcy stanowi formę egzekwowania władzy, kontroli, dominacji za pomocą środków seksualnych. Szczególną formą napaści seksualnej jest „gwałt małżeński” oraz „gwałt na randce”. Charakteryzuje się brakiem zgody, przymusem, wywarciem siły niezależnie od poprzedniej aktywności seksualnej w danej relacji. Warto rozprawić się przy okazji z mitem na temat prowokacyjnego wyglądu kobiet i obwiniania ich za noszenie krótkich spódnic czy bluzek z dekoltem. Żadne zachowanie, strój lub jego brak nie oznaczają przyzwolenia ani zachęty do gwałtu! Należy mocno podkreślić, że ofiara nie jest odpowiedzialna za gwałt ani za czyny gwałciciela. Jeżeli mówimy o przestępstwach na tle seksualnym, to w przeważającej części ich sprawcami są mężczyźni. Niewielki odsetek (w 1998 r. było to 3%) dotyczy zgwałcenia mężczyzn przez kobiety. Mężczyźni boją się ujawniać tego typu doświadczeń z powodu wstydu i lęku przed ośmieszeniem.

Ewolucja poglądowa

Seksuologia jest nauką interdyscyplinarną. Zajmuje się seksualnością człowieka od strony biologicznej, psychologicznej, kulturowej, społecznej. Ważną kwestią w kontekście zachowań seksualnych jest pojęcie normy i patologii seksualnej, na co składa się zespół norm seksualnych: medyczne, prawne, kulturowe, statystyczne, religijne. Ustalenie normy danego zachowania seksualnego wymaga odniesienia do wielu czynników. Ponieważ to, co według społeczeństwa lub norm religijnych jest traktowane jako zaburzenie, to według norm medycznych w seksuologii nie musi nim być.

Dziedzina seksuologii nie jest obszarem zamkniętym. Pojawiają się nowe pojęcia, a dotychczasowe są inaczej klasyfikowane. Wydział Psychologów KSP na bieżąco uzupełnia wiedzę psychologiczną i dzieli się nią z policjantami przeprowadzając różnego rodzaju szkolenia.

– Uduszenie gwałtowne w trakcie czynności autoerotycznych to jedno z zagadnień, które omawiałam na specjalnym szkoleniu ogólnie poświęconym postępowaniu z ofiarami przestępstw seksualnych. Wśród poruszanej tematyki duże zainteresowanie wzbudził temat dotyczący masturbacyjnych praktyk osiągnięcia satysfakcji seksualnej w wyniku podduszania. Służą temu różnego rodzaju akcesoria np. kneblowanie, zakładanie worka plastikowego na głowę, oblepianie głowy taśmą klejącą. Niestety w wyniku mocnych doznań bardzo łatwo stracić nad tym kontrolę i może wtedy dojść do śmierci. Tego typu sprawy mogą stanowić wątpliwość co do ich zakwalifikowania jako zabójstwo, samobójstwo czy nieszczęśliwy wypadek. Sądzę, że kolejne spotkania mogłyby rozwiać wiele niejasności i jeszcze lepiej wyposażyć policjantów w wiedzę z tego zakresu.

Obszerność zagadnienia związanego z seksuologią, przestępstwami dokonywanymi na tym tle oraz opracowywanie profili psychologicznych sprawców, zachęca Annę do wzbogacania swojej wiedzy, ciągłej nauki, poszukiwań i zgłębiania powiązanych dziedzin. Samodoskonalenie, a także udział w wielu wartościowych szkoleniach organizowanych przez komendę stołeczną oraz Komendę Główną Policji pozwalają jej gromadzić informacje, które będzie mogła efektywnie spożytkować w przyszłości. Pracuje przede wszystkim w oparciu o dowody, osiągnięcia i badania naukowe, ale dopuszcza również głos intuicji.

Dane statystyczne:

  • zgwałcenia: postępowania wszczęte – 2.410, postępowania stwierdzone – 1.148 (dane dotyczą całego kraju z 2015 r.)
  • podejrzani o zgwałcenia: mężczyźni – 842, kobiety – 13 (dane z 2012 r.)
  • czyny zabronione nieletnich w postaci zgwałceń – 181 (dane z 2012 r.)
  • zgwałcenia na terenie szkół podstawowych i gimnazjów – 74 (dane z 2012 r.)
  • miejsca zgwałceń: budynki wielorodzinne – 573, budynki samodzielne – 239, hotel, zajazd – 15, restauracja, bar, pub – 10 (dane z 2010 r.)
    (na podstawie danych statystycznych Komendy Głównej Policji ze strony www.policja.pl)

Elżbieta Sandecka-Pultowicz
grafika Karina Pohoska
artykuł opublikowano w Stołecznym Magazynie Policyjnym Nr 12/2016

Łatwiej lekko pisać, niż lekko przejść przez życie, ale razem jest znacznie łatwiej. Zapraszam więc do wspólnej podróży przez codzienność. Znajdziecie tu chwilę wytchnienia, dużą dawkę optymizmu i wiele inspiracji. Pokazuję jak wielką moc ma siła pozytywnego myślenia, a także jak dostrzegać efekty uboczne trudnych decyzji i niesprzyjających zdarzeń.

Leave a Reply